Gemeentezegel van Deurne
Op het gemeentezegel van Deurne dat in 1809 gebruikt werd stond Sint Willibrordus afgebeeld (zie afbeelding rechts).
We kennen ook een beschrijving van het gemeentezegel van Deurne uit 1819, die als volgt luidt:
- Binnen eene achtlobbige arcature en op een achtergrond, bezaaid met kringetjes en gelijkarmige kruisjes, is eene bisschopsfiguur afgebeeld, in de linkerhand den kromstaf, terwijl de rechter steunt op een wapenschild, dat gevierendeeld is met vier leeuwen. Vóór de knieën der figuur een tweede wapen, beladen met drie St. Andrieskruizen. Het omschrift luidt : “sigillum scabinorum de Doern”.
Dit stempel werd al in 1693 gedrukt op eene akte die aanwezig is in het stadsarchief van Helmond, en blijkens de stijl waarschijnlijk dateert van rond het midden van de 16e eeuw.
Er zijn details aan dat zegel waardoor men denkt dat het een kopie is van een ouder zegel.
Er zijn ook inderdaad afdrukken van een ouder zegel-stempel bekend, die destijds door Ouwerling aan de zegelkenner Smit ter hand zijn gesteld. Dat oudere zegel verschilt van het hiervoor beschrevene in geringe details:
- de arcature is zeslobbig en met toten
- de achtergrond is effen
- de kleding van de bisschopsfiguur is oudewetser
- het vier-leeuwenschild is heraldisch juister voorgestelt
- het omschrift luidt: “sigillum scaabinorum de Doern”.
Het zegel dateert blijkens de stijl waarschijnlijk uit de 15e eeuw, wordt fragmentarisch gevonden onder een akte uit 1554 in de Collectie Cuypers van Velthoven in het Brabants Historisch Informatiecentrum (BHIC) en is mogelijk weer een kopie van een nog ouder zegel. Want het wapen aan de (heraldische) rechterkant is dat van de hertogen van Brabant, zoals dat door hen van ongeveer 1312 tot 1406 werd gevoerd. Dat wapen werd blijkens een studie van de andere Brabantse gemeentezegels kort voor het midden van de 14de eeuw in de schepenzegels opgenomen, zodat het vermoede prototype mogelijk van de tweede helft van de 14e eeuw dateert.
De zegels van schepenen van Deurne dienden ertoe om de waarachtigheid van schriftelijke van hen uitgaande akten te verzekeren door het aanbrengen of opdrukken van hun symbool. Zij geven in dat zegel te kennen, dat de grondheerlijkheid van Deurne, of, zo men wil, dat de parochie - begrippen, die destijds dooreen liepen - toekomt aan Sint Willibrord, de stichter der abdij van Echternach, hij wordt immers met de bisschopsfiguur voorgesteld. Dat Deurne overigens onderhorig is aan de hertog van Brabant, vertegenwoordigd door zijn wapenschild en, omdat deze een deel van zijn souvereiniteit aan de familie van Doerne heeft afgestaan, mede aan deze familie, als heeren van Deurne.
Het aan de voeten van Sint Willibrord geplaatste wapen is dat van de familie Van Doerne. Deze tekens zijn dus oorspronkelijk geen eigendom der gemeente geweest en vormden nog veel minder haar wapen. Met andere plaatsen moge dat gaandeweg het geval zijn, maar de traditie is in die mate belemmerend blijven werken, dat Deurne voor 1817 blijkbaar niet tot een dorpswapen in strikte zin is toegekomen.
Bij de vestiging van het Koninkrijk der Nederlanden dacht men hierover anders. Men oordeelde het billijk, dat behalve de steden en andere lichamen, die vroeger een wapen gevoerd en dit door de revolutie verloren hadden, ook andere in het bezit daarvan zouden gesteld worden. Zodoende heeft de Hooge Raad van Adel in 1817 de gemeente Deurne een wapen verleend, zoals hiervoor is beschreven werd en hiernaast is afgebeeld.
De Hooge Raad beging de fout, dat hij van enige nevengeschikte en vrijwel gelijkwaardige symbolen één, namelijk het wapen van den hertog van Brabant, als de hoofdzaak en nog wel als het eigen wapen van de gemeente beschouwd heeft. Verder heeft hij Sint Willibrord als schildhouder daarvan en dus op een geringere plaats aangewezen en het wapen van de familie van Doerne helemaal weggelaten. Bovendien werden wapen en figuur foutief van het zegel overgenomen.
In 1896 werd dat wapen door een ander vervangen. De gemeente Deurne (en Liessel) zelf heeft zich er niet aan gestoord en is een zegel blijven gebruiken, hier sub 3 is afgebeeld, dat direct bij het voorgaande aansloot. Slechts eene bijzonderheid dient nog vermeld, namelijk de kleuren van het wapen van 1817.
Men dient te weten, dat een gegraveerd zegel, zooals het l8de eeuwsche van Deurne, uit de aard der zaak alleen vorm, geen kleur toont. Toen de Hooge Raad aan fig 3 de hand van dit zegel een wapen moest vaststellen, dus van een voorstelling in relief een gekleurde moest maken, heeft hij in zijne verlegenheid daarvoor de rijkskleuren, goud en blauw genomen, zelfs voor het vierleeuwenschild, waarvan hem de betekenis en kleuren o.a. uit het wapen van de stad 's- Hertogenbosch bekend hadden kunnen zijn.
Bij Koninklijk Besluit van 19 juni 1896 no. 24 is een nieuw gemeentewapen verleend, waarvan de afbeelding sub 4 hierbij gaat en de beschrijving luidt:
- zijnde gevierendeeld, het eerste en vierde kwartier in sabel een leeuw van goud, getongd en genageld van keel (Brabant), die van het eerste kwartier omgewend ; het tweede en derde kwartier in zilver een dubbelstaartigen leeuw van keel, gekroond en genageld van goud (Limburg), die van het derde kwartier omgewend, over alles heen een hartschild van sabel, beladen met drie drielingsbalken van goud, met een schildhoofd van hetzelfde, beladen met drie St. Andrieskruisjes, het schild omgeven door het randschrift: gemeentebestuur van Deurne en Liessel. Fig. 1
Ook dit wapen kan de toets der kritiek niet doorstaan. In het jaar 1817 heeft de Hooge Raad van Adel, ter uitvoering van het bekende Koninklijk Besluit, willen herstellen en als grondslag van het merendeel van zijn besluiten de wapens, respectievelijk zegels genomen, zoals deze tot het eind van de 18de eeuw gebruikelijk waren. In dit geval doet zich echter de vraag voor, waarom het wapen van 1896 zich zover van het zegel verwijdert, dat, zoals gezegd, naar alle schijn tot 1795 in gebruik geweest is. Ten onrechte is volgens Smit in 1896 de figuur van Sint Willibrord verwijderd. De destijds geuite mening, als zou deze de patroon van de kerk en niet van de gemeente zijn, berust volgens hem op een misverstand. De burgerlijke gemeente is dezelfde als de vroegere, die in 1795 alleen haar grondheerlijk karakter verloor heeft, en daarvan was Sint Willibrord, als stichter van de abdij van Echternach, de heer. Waarom in het wapen van 1896 het wapen van de familie Van Doerne tot hartschild van dat van de hertog van Brabant gemaakt is, is evenmin duidelijk of verantwoord volgens Smit, maar hij meent dat artistieke overwegingen daartoe geleid hebben. Ook willekeurig was het om de leeuwen van het 1ste en 3de kwartier om te wenden, in afwijking van een praktijk van bijna vijf eeuwen, gehuldigd in een menigte Noord-Brabantse en vergelijkenderwijze Nederlandse gemeentewapens. [1]
Referenties
|