Bewerken van Tiende

De '''tiende''' (het ''tiendrecht'') was een vorm van winstbelasting, die ook in [[Deurne]], [[Liessel]] en [[Vlierden]] werd geheven op bepaalde boerderijen of percelen grond, waarbij een tiende deel van de opbrengst diende te worden afgedragen aan degene die het tiendrecht bezat. Deze belastingvorm verdween eind 19e eeuw grotendeels door afkoping. Deze vorm van belasting stamde uit de middeleeuwen en diende oorspronkelijk ter financiering van de armenzorg en het onderhoud van priesters en kerkgebouwen en was dus een kerkelijke belasting. Veel tienden kwamen door verkoop of onrechtmatige toe-eigening in de loop van de tijd in handen van leken.

==Soorten tienden==
In Deurne waren, zowel qua aard als qua naamgeving, meerdere tienden. De ''korentiende'', ook wel de ''grove tiende'' of ''grote tiende'' genoemd, was de belangrijkste tiende die werd geheven op nauwkeurig bepaalde percelen of perceelcomplexen, ook wel (tiend)klampen genoemd.

Sommige Deurnese tienden in particuliere handen waren leenroerig aan de abdij van Echternach, een vingerwijzing dat het recht oorspronkelijk aan de abdij zelf toekwam. Een voorbeeld van zo'n tiende was de zo geheten [[Colentiende]].

Een ''rijdende tiende'' werd afwisselend door meerdere partijen geheven. Zo werd de zo geheten [[Bruggense tiende]] het ene jaar geheven door de [[abdij van Echternach]] en het andere jaar door de particuliere bezitters. Mogelijk dat deze tienden oorspronkelijk afwisselend geheven werden door de abdij  en door de hertog van Brabant of diens rechtsvoorgangers. 

De ''domeintiende'' of ''domaniale tiende'' behoorde toe aan de staat en de rentmeester der domeinen was de inner van deze tiende. De ''novale tiende'' was een bijzondere vorm hiervan en geheven op nieuw ontgonnen grond. In Deurne was het novale tiendrecht tot in de 19e eeuw in handen van de staat.

De ''smalle tiende'' werd geheven op tuinbouwprodukten als erwten, bonen en wortelen. Een bijzondere vorm hiervan was de ''vlas- en zaadtiende''.

De ''krijtende tiende'' of ''lammertiende'' moest worden afgedragen over de pasgeboren dieren.

Veel tienden werden aangeduid met een naam die verwees naar de plaats waar die geheven werd. Zo had je in Vlierden de [[Kleine Zijde]]tiende, de [[Hoefakkers]]e tiende, de [[Hertberg]]se tiende, de [[Beersdonk]]se tiende, de [[Grote Zijde]]tiende en de [[Brouwhuis]]e tiende.

==Tiendheffers==
De rentmeester der domeinen was, als vertegenwoordiger van de staat, tiendheffer van domaniale en novale tienden.

De abdij van Echternach was vanouds tiendheffer in Deurne. Nog tot na 1800 werden door de rentmeester van de abdij in Deurne tienden verpacht. 

Ook de Latijnse school in Gemert bezat tiendrecht in Deurne. De tiende die deze instelling inde werd ook wel de ''schooltiende'' genoemd.

De heer van Deurne bezat ook aanzienlijke tienden in Deurne. Veel tienden waren in particuliere handen en dat kon in de loop van de tijd flink versnipperd raken. 

==Tiendheffing==

Omdat het voor de eigena(a)r(en) van het tiendrecht, die dikwijls ver buiten het dorp woonde(n), vrijwel ondoenlijk was om zelf deze vorm van belasting te innen, werd het tiendrecht jaarlijks publiek verpacht aan kapitaalkrachtige personen in het dorp of de onmiddellijke omgeving. Omdat de verpachting meestal in de maand juli plaatsvond kon de pachter zich een goed beeld vormen van de te verwachten opbrengst. Risico bleef wel eventuele schade door storm of hagel.

==Tiendheffing in Deurne ter discussie in de Tweede Kamer==

Met de opkomst van de [[boekweitcultuur]] in de tweede helft van de 19e eeuw verplichtte de rentmeester van de domeinen de particuliere pachters van de percelen gemeentegrond om novale tienden af te dragen. [[Jan Marten Peereboom]], een van de belangrijkste boekweittelers op gemeentegrond, protesteerde daartegen in 1861 bij de hoge overheid. Hij verwees in zijn klaagschrift naar de provincies Drenthe, Overijssel, Friesland, Groningen en Limburg waar bij de boekweitcultuur geen tiende geheven werd. Ook wees hij naar Asten waar in 1860 zonder tiendafdracht liefst 600 hectare boekweit geteeld werd.<br>
In een uitgebreid exposé op 22 april 1862 toonde de minister van financiën aan dat de staat wel degelijk het tiendrecht mocht toepassen. In de door Peereboom genoemde provincies bezat de staat echter geen tiendrecht en het novale tiendrecht in Asten was in 1771 door de hoge overheid tegen betaling van eenmalig 1.200 gulden en een jaarlijkse ''recognitiecijns'' van drie gulden verkocht aan de heer van Asten.<br>
Ook beargumenteerde hij dat de boekweitcultuur niet mocht worden beschouwd als het in (blijvende) cultuur brengen van de zogeheten ''woeste gronden''.<ref>Het betoog is online te lezen in het Kamerstuk Tweede Kamer 1861-1862 kamerstuknummer LXXI ondernummer 2 - Inlichtingen op het adres van J. M. Peereboom enz. op de website [http://www.statengeneraaldigitaal.nl/ Staten-Generaal digitaal].</ref>

==Afkoop in 1875==
De wet van 12 februari 1872 maakte het mogelijk dat de grondbezitters de tiendplicht konden afkopen. In 1875 maakten eigenaren van de gronden die deel uitmaakten van de tiendklampen genaamd de [[tiendklamp de Vloeiakker|Vloeiakker]], [[tiendklamp de Meitakker|de Meitakker]], [[tiendklamp de Grote Middelklamp|de Grote Middelklamp]], [[tiendklamp de Hanenberg|de Hanenberg]], [[tiendklamp de Vreekwijkse Middelklamp|de Vreekwijkse Middelklamp]] en tiendklamp [[tiendklamp de Vreekwijkse Heide- of Buitenklampen|de Vreekwijkse Heide- of Buitenklampen]], van dat recht gebruik. Zij verenigden zich tot een vennootschap waarvan burgemeester [[Petrus Antonius van de Mortel (1830-1895)|Pieter Antonius van de Mortel]], gemeentesecretaris [[Joseph Louis Janssens (1835-1916)|Joseph Louis Janssens]], wethouder [[Willem Arnoldus Goossens (1831-1900)|Willem Arnoldus Goossens]] en de raadsleden [[Martinus van den Boomen (1821-1875)|Martinus van den Boomen]], [[Gabriel Frederik de Martines (1806-1880)|Gabriël Frederik de Martines]] en Francis Meulendijks het bestuur vormden en belast werden met de praktische uitvoering. Op 20 februari 1875 passeerde voor notaris Carel Lodewijk van Riet de oprichtingsakte. Dat het een gebeurtenis was die voor Deurne van groot belang was, blijkt wel uit de hieronder genoemde personen, daar daarbij betrokken waren.

Zij verplichtten zich om hun tienden in natura in te brengen om met de opbrengst daarvan en met te lenen kapitaal de afkoopsom te betalen.

'''Lijst van personen die betrokken waren bij de afkoop van hun tiendplicht in 1875.'''
# [[Johannis Bankers (1839-1908)|Johannes Bankers]]
# [[Johannis van Bommel (1836-1908)|Johannes van Bommel]]
# [[Willem Huibers (1816-1901)|Willem Huijbers]]
# [[Theodorus van Tilburg (1825-1890)|Theodorus van Tilburg]]
# Johannes van den Berkmortel
# Andries van den Berkmortel
# [[Martinus van Berlo (1839-1915)|Martinus van Berlo]]
# [[Johannes Wilhelmus van Gogh (1807-1895)|Jan Willem van Gog]]
# [[Jan Mattijs van den Berkmortel (1831-1903)|Jan Mathias van den Berkmortel]]
# [[Martinus Martens (1830-1913)|Martinus Martens]]
# [[Martinus Goossens (1836-1911)|Martinus Goossens]]
# Francis Nooijen
# Johannes Kuijpers
# [[Lucas van Gogh (1801-1884)|Lucas van Gog]]
# Willem van de Mortel
# Pieter Meulendijks
# [[Johannes van de Mortel (1829-1887)|Johannes van de Mortel Johanneszoon]]
# [[Petrus Johannis Truijen (1832-1902)|Pieter Johannes Truijen]]
# [[Martinus van de Mortel (1810-1891)|Martinus van de Mortel]]
# [[Wilhelmus Wouters (1835-1886)|Wilhelmus Wouters]]
# [[Pieter Alphons Sauvé (1846-1912)|Petrus Alphonsus Sauvé]]
# [[Antonius Wilhelmus Bernardus van Baars (1824-1886)|Antonius Wilhelmus Bernardus van Baars]]
# [[Johannes Wilhelmus Laurensse (1800-1888)|Jan Willem Laurense]]
# [[Jan Busscher (1828-1911)|Jan Busscher]]
# [[Henricus Melgers (1808-1880)|Hendrik Melgers]]
# [[Joannes Matheus Goossens (1795-1876)|Jan Mathijs Goossens]]
# [[Willem Arnoldus Goossens (1831-1900)|Willem Arnoldus Goossens]]
# [[Andries Wouters (1833-1895)|Andries  Wouters]]
# [[Henricus Theodorus Aloisius van Baar (1827-1878)|Hendricus Theodorus Alouisius van Baar]]
# [[Wilhelmus Nooijen (1826-1883)|Willem Nooijen Johanneszoon]]
# [[Justinus Cornelissen (1810-1888)|Joost Cornelissen]]
# [[Franciscus van Horrik (1810-1885)|Francis van Horik]]
# [[Henrikus van de Kerkhof (1820-1900)|Hendrik van de Kerkhof Goordzoon]]
# [[Martinus van den Berkmortel (1822-1899)|Martinus van den Berkmortel]]
# [[Jean van de Kerkhof (1814-1876)|Johannes van de Kerkhof Franciszoon]]
# Antoon Aarts
# [[Hendrik Bouwmans (1830-1908)|Hendrik Bouwmans]]
# [[Pieter van Bommel (1845-1930)|Pieter van Bommel]]
# Johannes Sleegers
# [[Christianus Bouwmans (1797-1880)|Christiaan Bouwmans]]
# [[Johannis Bertrams (1835-1916)|Jan Bertrams]]
# [[Hendricus Goossens (1815-1888)|Hendrik Goossens Evertzoon]]
# [[Theodorus Jegerings (1814-1894)|Dirk Jegerings]]
# Arnoldus Verhees
# [[Peter Rakels (1831-1896)|Pieter Rakels]]
# Petrus Nooijen
# [[Adriaan van de Mortel (1841-1917)|Adriaan van de Mortel]]
# [[Hendricus Adriaans (1828-1911)|Hendrik Adriaans]]
# Hendrik Munsters
# [[Godefridus van Kol (1812-1882)|Goord van Kol]]
# [[Wilhelmus van Dinther (1816-1893)|Willem van Dinther]]
# [[Daniel van Lierop (1812-1890)|Daniël van Lierop]]
# [[Johannes Verstappen (1825-1892)|Jan Verstappen]]
# [[Francis Verbeek (1816-1888)|Francis Verbeek]]
# [[Jean Roijakkers (1813-1891)|Johannes Roijakkers]]
# Pieter van den Eijnden
# Jan Dirks
# [[Johannes Beijers (1833-1913)|Johannes Beijers]]
# [[Pieter Munsters (1832-1900)|Pieter Munsters Janzoon]]
# [[Antonius Eevers (1816-1887)|Antonij Evers]]
# [[Hendrik Evers (1829-1890)|Hendrik Evers Hendrikzoon]]
# [[Willem Verhulst (1813-1890)|Willem Verhulst]]
# [[Hendrik Heezemans (1832-1908)|Hendrik Heezemans]]
# [[Joannes Munsters (1806-1876)|Jan Munsters]]
# [[Antonius Meulendijks (1827-1896)|Antoon Meulendijks]]
# [[Francis Munsters (1817-1904)|Francis Munsters]]
# [[Hendricus Joosten (1839-1906)|Hendrik Joosten]]
# [[Henricus Geven (1808-1876)|Hendrik Geven]]
# [[Francis Jacobs (1826-1883)|Francis Jacobs]]
# Jan van den Heuvel
# Johannes van Neerven
# Theodorus van Heugten
# [[Matthijs van Bommel (1835-1909)|Mathijs van Bommel]]
# [[Jacobus van Bommel (1826-1883)|Jacobus van Bommel]]
# [[Martinus Bankers (1808-1881)|Martinus Bankers]]
# Jan Aarts
# [[Henricus Bankers (1803-1881)|Hendrik Bankers]]
# [[Adrianus van Weerden (1801-1888)|Adriaan van Weerde]]
# Jan Kanters
# Peter van Hoof
# [[Hendricus Kuunders (1825-1898)|Hendrik Kuunders]]
# Willem Kuunders
# Johanna Kuijpers, weduwe [[Arnoldus Rooijens (1795-1865)|Arnoldus Roijens]]
# Johannes van den Eijnden
# Peter Aarts
# [[Antonius Jacobs (1834-1895)|Antoon Jacobs]]
# Francis Aarts
# Johannes Aarts
# [[Simon Verstappen (1830-1878)|Simon Verstappen]]
# Johannes de Groot
# [[Martinus Aarts (1832-1890)|Martinus Aarts]]
# [[Wilhelmus Brouwers (1812-1888)|Willem Brouwers]]
# Marten Kuijpers
# Mathijs Meulendijks
# Peter Meulendijks
# [[Martinus van den Boomen (1821-1875)|Martinus van den Boomen]]
# [[Wilbrordus van den Boomen (1826-1902)|Wilbrordus van den Boomen]]
# [[Theodorus van den Boomen (1840-1923)|Theodorus van den Boomen]]
# [[Hendricus Timmermans (1841-1919)|Hendrik Timmermans]]
# [[Martinus Aldenzee (1845-1920)|Martinus Aldenzee]], uit eigen hoofde en als lasthebber van [[Dirk Aldenzee (1836-1876)|Theodorus Aldenzee]]
# Evert van Gog, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Catharina van de Beek, weduwe [[Francis van den Eijnden (1815-1872)|Francis van den Eijnden]]
# Andries van Gog, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Willem Nooijen
# Lourens van Dijk, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Thomas Manders
# Gabriël Frederik de Martines, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Evert Bertrams en Johanna Bertrams
# Johannes van den Heuvel, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Adriaan van Gestel en Jan Heezemans
# Antonij van Bommel, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Martinus van Bommel
# Jan Lammers de zoon, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Jan Lammers de vader, Pieters Lammers en Lambert Verhoeven
# Gerrit Aarts, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Maria Manders, weduwe Jan Willem Heezemans
# Hendrik Lammers, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Johannes Janssen en Hendrina van den Eijnden, weduwe Pieter van den Heuvel
# Martinus Lammers, als gemachtigde van Francis Lammers
# Thomas Adriaans, als gemachtigde van Pieter Adriaans
# Johannes Seijkens, als gemachtigde van Joseph Seijkens
# Theodorus Janssen, als gemachtigde van Jan Koolen
# Andries Brouwers, als gemachtigde van Jan Seijkens
# Johannes van de Kerkhof, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Johanna van Doorne en Peter van de Kerkhof
# Arnoldus van de Kerkhof, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Francis van de Kerkhof en Jacobus van de Kerkhof
# Antonij Smits, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Ludovicus Smits
# Hendrik Wijnans, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Martinus Wijnans
# Hendrik Goossens, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Jan Goossens, Marianna Goossens en Maria Goossens
# Antoon Jacobs, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Hendrik Jacobs, Martinus Jacobs, Johanna Jacobs en Petronella Jacobs
# Johannes Aarts, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Johanna Aarts, Hendrina Aarts en Pieter van den Heuvel
# Antoon van Bommel, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Martinus van Lieshout en Theodorus van Bommel
# Francis van de Mortel, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Pieter van de Mortel, Johanna van de Mortel, Christina van de Mortel, Maria van de Mortel en Hendrica van de Mortel
# Joseph Louis Janssens, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Marianna Goossens, weduwe Wouter Antonius Janssens
# Francis van de Ven, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Catharina van de Ven
# Hendrik van Horik, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Jacobus van de Mortel, Maria van Horik, Jan van Horik, Jacoba van Horik, Andries van Horik en Antonius van Horik
# Gerard Coolen 
# Arnoldus van Hombergh, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Antonij van Hombergh, Hendrik van Hombergh, Eimericus van Hombergh, Helena Maria van Hombergh, Elisabeth van Hombergh, Catharina van Hombergh en Johanna van Hombergh,
# Hermanus Joosten, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Catharina Joosten, 
# Pieter Adriaans, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Hendrina van den Heuvel, Johannes Adriaans, Jacobus Adriaans en Catharina Adriaans
# Francis Meulendijks, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Wilhelmina Verhaag
# Lourens van den Heuvel, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Catharina Jacobs, Petronella Smits en Maria Smits
# Godefriedus Evers, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Helena Aarts
# Hendrik van den Berkmortel, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Allegonda van den Berkmortel,
# Jan Weerts, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Maria Verstappen, Hendrik Weerts, Johanna Weerts, Hendrina Weerts en Francis van den Berg
# Cornelis Manders, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Johannes Manders en Hendrica Corstiaans
# Antonij Manders, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Simon Manders en Hendrina Manders
# Willem van der Zanden, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Pieter Keunen
# Gerard de Louw, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Hendrik de Louw en Wilhelmus Verbakel gehuwd met Maria de Louw
# Hendrik Manders, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Petronella Munsters
# Martinus Manders, als gemachtigde van Johanna Maria Verstappen, Pieter Munsters, Hendrik Munsters, Helena Munsters, Francisca Munsters en Elisabeth Munsters
# Andries Koolen, als gemachtigde van Johannes Munsters
# Jan van Lierop, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Johannes Adriaans en Hendrik Kortooms
# Leonard van Wetten, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Wilhelmina Manders, Francis van Wetten en Arnoldus van Wetten
# Johannes Lammers, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Godefriedus Lammers, Martinus Lammers, Francis Lammers, Jan Lammers, Peter Lammers en Marianna Lammers
# Martinus van Bommel, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Allegonda van den Berkmortel, Peter van Bommel, Hendrina van Bommel en Maria van Bommel
# Martinus Seijkens, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Hendrina Kuunders, Hendrik van Bommel, Pieter van Bommel en Johanna van Bommel
# Jan Willem Michels, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Antonij Michels
# Arnoldus Jacobs, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Martinus Jacobs en Maria Jacobs
# Johannes van der Zanden, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Leonardus van der Zanden, Francis van der Zanden, Johanna van der Zanden en Maria van der Zanden,
# Francis Claus, als gemachtigde van Nicolaas Claus
# Martinus Kuunders, als gemachtigde van Maria van Haandel
# Jan Kuijpers, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Maria Goossens weduwe Peter de Veth
# Bernardus van Rijt, als gemachtigde van Antonij van Rijt en Maria van Rijt<br><br>Voorschreven comparanten en hun lastgevers zijn alle grondeigenaren, wonende te Deurne<br><br>
# Francis Althuizen, veldwachter, wonende te Deurne, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Johanna de Veth, grondeigenares, wonende te Deurne, Antonij de Veth, koopman, wonende te Helmond, Pieter Elzing, rijksambtenaar, wonende te Sint Oedenrode en Pieter van de Nieuwenhof, grondeigenaar, wonende te Gemert
# Johannes Goossens Antonijzoon, grondeigenaar, wonende te Deurne, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Anna Catharina Goossens, grondeigenares, wonende te Deurne, Hendrik Leenen, fabrikant, wonende te Asten, Johannes Adrianus Lenders, Marianna Lenders en Petrus Lenders, allen grondeigenaren, wonende te Meijel.
# Pieter Antonius van de Mortel, burgemeester, wonende te Deurne, uit eigen hoofde en als gemachtigde van Peter Gregorius van de Mortel en Helena Maria van de Mortel, grondeigenaren, wonende te Deurne en Jacobus Hubertus Spoorenbergh, koopman, wonende te Helmond
# Theodorus Franssen, landbouwer, wonende te Vlierden, als gemachtigde van jonkheer ridder Ferdinand Jacob de Maurissens grondeigenaar, wonende te Reuver, gemeente Beesel, Vrouwe Susanna Soulier douairière van jonkheer ridder Alexander Ignatius de Maurissens, grondeigenaresse, wonende te Eindhoven, jonkvrouwe Ernestina Allegonda de Maurissens, jonkvrouwe Johanna Theresia de Maurissens, beide laatste grondeigenaressen wonende te Vlierden, jonkheer Edmundus Henricus Josepha Ghislaina de Maurissens, Jonkheer Eduardus Carolus Louisa Ghislaina de Maurissens, jonkvrouwe Hedwige Maria Louisa Ghislaina de Maurissens, jonkvrouwe Edelina Maria Catharina Ghislaina de Maurissens en jonkvrouwe Eugenia Maria Christina Ghislaina de Maurissens, de vijf laatstgenoemde grondeigenaren, wonende te Thienen.
# Martinus Maas, landbouwer, wonende te Vlierden, als gemachtigde van Hendrik Maas, grondeigenaar, wonende te Vlierden.



{{Appendix}}
[[categorie:tiendrecht]]