Bewerken van Schaalvergroting in Deurne

'''Schaalvergroting''' is een landelijke trend die ook '''in Deurne''' op allerlei terreinen herkenbaar is. In dit artikel halen we een aantal thema's aan waarin vormen van schaalvergroting herkenbaar zijn.


== Landbouw ==

De schaalvergroting in de landbouw werd al vóór de Tweede Wereldoorlog ingezet. Kleine boerenbedrijven waren niet langer levensvatbaar, en de grotere moesten zelf ook groeien om te kunnen blijven bestaan. Daarvoor was een aantal zaken nodig, zoals specialisatie in veehouderij, akkerbouw of tuinbouw en groei van het aantal dieren of de oppervlakte aan grond. Karakteristiek voor Deurne is de ontwikkeling van de varkenshouderij. Daarnaast speelde een tendens tot intensivering: de groei van de productie per hectare of per dier.
{|class="wikitable"
|+Onwikkeling veestapel en veebedrijven in de gemeente Deurne 2000-2015<ref>© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 25 juli 2016</ref>
|-
!
!
!2000
!2005
!2010
!2015
|-
|Aantal dieren||Rundvee, totaal||23 276||20 667||21 835||24 908
|-
|||Melk- en kalfkoeien (>= 2 jaar)||8 066||7 064||6 081||6 257
|-
|||Geiten||959||2 156||1 372||877
|-
|Aantal bedrijven||Rundvee, totaal||218||175||140||115
|-
|||Melk- en kalfkoeien (>= 2 jaar)||133||105||77||65
|-
|||Geiten||13||10||10||7
|-
|Aantal dieren||Varkens, totaal||371 901||312 031||343 589||376 386
|-
|||Kippen||1 187 946||1 165 199||1 185 629||875 614
|-
|Aantal bedrijven||Varkens||243||186||151||119
|-
|||Kippen||38||28||28||23
|}

In het laatste decennium zien we een onderscheid ontstaan tussen boerenbedrijven die verder vergroten, waarbij niet zelden het familiekarakter van het bedrijf én de landschapskwaliteiten onder druk komen te staan, en boerderijen die nevenactiviteiten ontplooien om inkomsten te genereren. Voorbeelden van dit laatste zijn bijvoorbeeld boerencampings, zoals [[Boerderijcamping De Koehorn]] en [[Camping De Peelkant]].

== Landschap ==

Schaalvergroting en intensivering gingen overal op de zandgronden van Nederland gepaard met ingrijpende gevolgen voor het agrarisch cultuurlandschap. Het kleinschalige landschap zoals zich dat sinds de middeleeuwen ontwikkeld had en waarvan nog in de 19e eeuw nieuwe, kleinschalige voorbeelden ontstonden (zoals [[Het Riet]]), werd geherstructureerd en verloor veel van de oude karakteristieken. Belangrijk in deze ontwikkeling waren de ruilverkavelingen [[Ruilverkaveling Deurne|Deurne]] en [[Ruilverkaveling Astense Aa|Astense Aa]]. Slechts plaatselijk bleef de kleinschaligheid van het oudere cultuurlandschap bestaan, zoals rond [[Helenaveen]], op [[De Hoeven]] en in gebiedjes die agrarisch van minder belang lijken te zijn geweest, zoals rond de [[Voortseweg]] in de [[Walsberg]]. 

== Dorpscentra ==

De schaalvergroting in de dorpscentra is feitelijk al meerdere eeuwen aan de gang. In de late middeleeuwen bestonden dorpen veelal uit een stenen kerk, eventueel een stenen kasteel en verder vooral huizen met vakwerkconstructies en lemen wanden. Gaandeweg werden vanaf de 16e of 17e eeuw de eerste huizen versteend, waarvan wellicht [[Markt 10]] een goed voorbeeld is. Het zou echter tot in de 19e eeuw duren voordat er panden verrezen die de kerk als grootste gebouw ook maar enigszins probeerden te benaderen. 

=== Cluster Visser-Kerkstraat-Kruisstraat ===

Voor [[Deurne]] denken we daarbij bijvoorbeeld aan de [[Pastorie aan de Kerkstraat]] (1852) en de gebouwen van [[Huize St. Joseph (Visser)]] (vanaf 1858). Nieuw waren de meerdere etages die de gebouwen kenden. In de loop van die eeuw ontwikkelde zich rond Huize St. Joseph een cluster van meerdere grote gebouwen, hetgeen zich tot en met de bouw van [[Verzorgingshuis De Nieuwenhof]] heeft voortgezet. Bijzonder en een vroeg voorbeeld in dat kader zijn ook de bouw van de [[Sint-Henricus Ulo]] (1964), het [[Sint-Willibrordusziekenhuis]] (1969) en de bijbehorende [[Verpleegstersflat]] (1969). Met de bouw van deze modernistische gebouwen zette feitelijk de ''nieuwe tijd'' voet op Deurnese bodem.

=== Cluster Markt-Martinetstraat-Raadhuisstraat ===

Ook elders in het dorpscentrum was al vroeg sprake van schaalvergroting. Al in 1894-1895 moest een hele rij huizen wijken voor de bouw van het nieuwe [[Gemeentehuis]]. Deze ontwikkeling heeft zich tot in de jaren 1985-1986 doorgezet bij de uitbreiding het [[Gemeentehuis#1985-1986|gemeentehuis]] aan de achterzijde. Daarvoor moesten veel kleinschaliger, organischer uitbreidingen alsmede particuliere huizen wijken. Tegelijk werd een nieuwe straat aangelegd, de [[Raadhuisstraat]], die aan twee zijden door nieuwe etagebouw in de architectuurstijl van de Bossche School werd vormgegeven.

=== Cluster Stationsstraat-Schuifelenberg ===

De opschaling van de bebouwing aan de [[Stationsstraat]] ontstond feitelijk al in 1954-1955, toen de woon-winkelpanden [[Stationsstraat 11 t/m 19]] werden gebouwd. Plaatselijk is deze opschaling verder doorgezet. Het meest herkenbaar is dat aan de noordzijde, waar het bouwplan rond de Raadhuisstraat is doorgezet tot in de [[Stationsstraat]] en in de nieuw aangelegde [[Schuifelenberg]]. Nabij de [[Lagekerk]] heeft men een decennium later eveneens een groot nieuw winkelpand neergezet, waar aanvankelijk zich de Hema vestigde en nu een supermarkt aanwezig is. De grote parkeerruimte aan de achterzijde is een bijkomend verschijnsel van deze schaalvergroting.

=== Cluster De Martinet-Wolfsberg ===

Ten zuiden van de latere [[De Wever]] begon tot na de Tweede Wereldoorlog het grote akkercomplex van Deurne, alhoewel er met de windmolen al wel enige andere functies in het gebied aanwezig waren. Tussen 1967 en 1973 werd hier [[Winkelcentrum De Martinet]] gerealiseerd, een overdekte winkelpassage waaromheen ook een cultureel centrum ([[Gemeenschapshuis De Vierspan]], 1969, met inpandige bibliotheek), een nieuw postkantoor (1969) en enkele andere winkelgebouwen werden gerealiseerd. Daarvoor werd onder meer de bebouwing langs de Martinetstraat afgebroken. Tussen 2004 en 2010 werd dit gebied volledig nieuw bebouwd, nu met een winkelgebied en cultureel centrum onder de naam [[Wolfsberg (winkelcentrum)|Wolfsberg]]. De schaalvergroting zat 'm nu in de etagebouw en het verdwijnen van kleinschalige bebouwing langs De Wever en indirect ook langs de [[Molenstraat]], waar deels eerder al separaat van het grote plan etagebouw verschenen was.

=== Overig ===

Ook elders in Deurne vinden we voorbeelden van schaalvergroting. Te denken valt aan de vervanging van de huizen langs de westzijde van de Visser door het appartementencomplex Visserhaeve en de bouw van relatief hoge appartementencomplexen ter plaatse van de vroegere lagere school aan de Zandbosweg. Aan de Markt vinden we nog het pand [[Markt 12]], waar na de sloop van het geboortehuis van Martinet achtereenvolgens twee Rabobank-gebouwen verrezen. Het tweede was groter dan het eerste, waardoor enkele huizen aan de Martinetstraat moesten wijken. Iets soortgelijks is op de hoek van de Molenstraat en [[Europastraat]] in ontwikkeling, met dat verschil dat het pand [[Lindenlaan 47]] uit 1827-1828 vooralsnog behouden lijkt te worden. Op de hoek van Markt en [[Helmondseweg]] werden [[Helmondseweg 1]] en [[Helmondseweg 3]] in 2004-2005 vervangen door een veel groter hotelgebouw.

== Voor- en nadelen ==

De directe voordelen van de schaalvergroting zijn bekend. We ontlenen er een deel van onze welvaart aan. Tegelijk heeft deze schaalvergroting ook nadelen. Bekend zijn de milieuproblemen van de intensieve landbouw, maar er zijn ook nadelen. 

De historisch gegroeide diversiteit van het landschap heeft er bijvoorbeeld onder te lijden. Dat heeft weer tot gevolg dat inkomsten die cultuurhistorische kwaliteiten bieden, omlaag gaan. Het is niet voor niets zo dat de regio's in Nederland met de hoogste gaafheid van het historisch cultuurlandschap en historische bebouwing toeristisch-recreatief de belangrijkste streken zijn (Drenthe, Winterswijk, Zuid-Limburg, Veluwe). Het is immers wetenschappelijk aangetoond dat cultuurhistorie een belangrijke economische waarde vertegenwoordigt. Voor de historische kern heeft dit tot nadeel dat het vroegere dorpse karakter, met zijn karakteristieke laagbouw, verloren gaat. Op sommige plekken komt dit extra 'hard' aan, zoals bij de overgang van de hoge nieuwbouw naar het gemeentelijk monument [[Oude Martinetstraat 11]].

Daarnaast kan het de binding van mensen met hun leefomgeving nadelig beïnvloeden, omdat mensen hun vroegere ''thuis'' niet meer herkennen, zo is gebleken uit omgevingspsychologisch onderzoek.

{{Appendix}}
[[Categorie:geografie]]