Bewerken van Turfwinning

[[Bestand:Gereedschap.jpg|thumb|350px|Het gereedschap van de peelwerker.]]
Het '''turfgraven''' of turfsteken nam in het dagelijks leven van de [[Peel]]bewoner tot aan de [[Tweede Wereldoorlog]] een belangrijke plaats in, zowel voor de werkgelegenheid als voor de energievoorziening. Het maakte van de [[gemeente Deurne en Liessel]] tijdelijk een "[[miljoenenparadijs]]".

== Techniek ==

Het turfgraven geschiedde in de regel door een ploeg arbeiders van minimaal zes tot maximaal negen personen. De omvang van de ploeg was afhankelijk van de afstand van de turfput tot het zetveld en van de dikte van de veenlaag.

[[Wouter Kortooms|Wout Kortooms]], de vader van de latere schrijver [[Toon Kortooms]], was directeur van het [[Gemeentelijk Veenbedrijf]] en woonde met zijn gezin in een woning naast de [[Turfstrooiselfabriek van de gemeente Deurne|turfstrooiselfabriek]]. In 1934 zette hij enige kenmerken betreffende het turfgraven op papier. Hieronder volgen ze:
[[Bestand:02.304.JPG|left|250px]]
[[Bestand:02.307.JPG|centre|250px]]
[[Bestand:02.313.JPG|right|250px]]
[[Bestand:Vervoer van turf.jpg|thumb|250px|
Foto's: collectie Pierre van de Meulenhof]]

===Het turfsteken===
:Met om den schouder bengelende [[knik]] (broodzak) en drinkenskruik komt de turfgraver op zijn werk. Lang talmen kent hij niet. Sommigen slaan nog eerst een kruis en vangen hun arbeid aan. De uit te graven ''veenput'' ligt nog onaangeroerd, alzoo is het eerste werk ''afbonken'' d.i. de losse laag bonkaarde, ter dikte van gem. 40 cm., met de [[bonkschop]] afsteken en in de naastzij liggende reeds uitgegraven ''put'' storten. Is die niet aanwezig en staat men voor een versche ''klink'' d.i. een lange rij aaneengesloten veenputten dan moet de turfgraver het ''bonksel'' achter zich in de geleidelijk door hem uitgegraven put werpen, dus ''over den kop bonken''. Na het afbonken wordt de bovenkant van den veenput met de [[modderschop]] geheel schoon gekrapt, glad gemaakt en kan het graven beginnen. De eerste ''bank'' wordt met den [[stikker]] aan- en doorgesneden en verdeeld, waarna de turven uit die bank met den ''oplegger'' worden afgestokenen handig op den [[klotwagen]] geschoven, twee hoog, gewoonlijk ten getale van 16 stuks, over luik en ''straal'' (loopplank) het ''geslechte'' (gelijk gemaakte) veld opgekruid en in het ''lager'' geslagen.
===Beloning===
:In het algemeen wordt, waar dit mogelijk is, in eens niet dieper gegraven dan 12 ''klem'' d.i. de dikte van 1 turf nl. 15 cm., dus in totaal 1,80 m., anders wordt het werk te zwaar en te duur.<br>Het accoordloon, vastgesteld bij collectief contract met den Ned. R.K. Landarbeidersbond "St. Deusdedit" te Haarlem, wordt bepaald per ''stok'' d.i. een lengtemaat van 2,50 m., terwijl de breedte van het turfbed bestaat uit een laag turven, 2 dik, in de lengte gelagerd, waartegen 6 dubbele lagen turven op den kop zijn geslagen. De zwarte turf nu is lang 38 cm. (6,5 bank onder den stok, in den veenput gemeten) terwijl de dikte van de 12 op den kop tegengeslagen turven bedraagt 12 x 15 of 1,80 m.
===Maatvoering===
:Een bed turf, hetgeen een stok meet, is dus lang 2,50 m., breed 0,38 + 1,80 is 2,18 m. en hoog de lengte van 1 turf nl. 38 cm. (2,50 x 2,18 x 0,38). Vijftig zulke ''stokken'' nu vormen 1 ''dagwerk'' natte turf, waaruit gemiddeld 40 m3 luchtdroge turf komen, wegende ca. 10 ton.
===Seizoen===
:Het graafseizoen begint omstreeks Asch-Woensdag en eindigt met Peter en Paul, wijl bij normaal weder de voor of nà dien termijn gestoken turf in den regel bevriest of niet voldoende droog wordt. Dit is bedoeld voor het zwarte turf graven; de grauwe (bolsterturf) wordt juist gegraven in de wintermaanden, wijl bevriezing daarvan geen nadeel berokkent.
===Drogen===
:De turf pas uit den put in het slag geslagen bevat 85 tot 90% watergehalte, zoodat hij eenigen tijd onaangeroerd blijft liggen totdat de zon en de wind het drogingsproces reeds zoover hebben doorgevoerd, dat hij het aanpakken lijden kan. Dan wordt de turf uit het slag ''uitgebroken'' en geleidelijk ter verdere droging opgestapeld 8 turven hoog, welken stapel men ''ring'' noemt. Heeft hij aldus op den ring ter droging voldoenden tijd gestaan dan gaat men over tot ''omringen'' d.i. de onderste turven, welke vanzelfsprekend nog niet zoo droog zijn als de bovenste, daar zon en wind ze niet zoo goed kan bereiken, worden boven en de bovenste naar onder gebracht.
===Verzameling===
:Is dan de turf op den ring goed droog (goed luchtdroge turf bevat nog 20 tot 25% watergehalte) dan wordt hij in groote hoopen van 60 m3 of meer bijeengekruid, welk werk men betiteld met ''vuren''. Bij normaal droge jaren is de eerst gegraven turf einde Juli, begin Aug. leverbaar.- Bij zeer natte zomers wordt de turf feitelijk nog méér dan omgeringd nl. in kleinere stapeltjes gebracht d.i. [[opstoeken]], nog eens omgeringd of ''dubbelringen''. Is hij nog niet voldoende droog om op tijd ''gevuurd'' te worden dat zet men hem in lange smalle spitstoeloopende hoopen, waartegen men zegt ''vimmen''. Aldus is de bewerking begrijpelijk zeer kostbaar; de regen is dan ook de grootste vijand van het veenbedrijf, alléén bij veenbranden is hij welkom!
===Vervoer===
:Tot dusver geschiedt de loonsbepaling per ''stok''. Is de bewerking zoover doorgevoerd, dat de turf in hoopen staat, dan is hij klaar voor verlading per [[Turfaak|schip]], tram, trein of auto.- Deze verlading vindt plaats per ''spilwagen'' over ''richters'' en wordt per goed gestuwden m3 uitbetaald. Verkocht wordt de turf, zoowel per m3 als per stukstal en gewicht, al naar gelang de afnemer dit wenscht.<br><br>Voor de grauwe (bolster) turf is de bewerking vrijwel hetzelfde, alléén de maten zijn grooter, omdat deze grondstof veel lichter is. Hiervan wordt in hoofdzaak het turfstrooisel gefabriceerd.

==Filmbeelden uit 1940 (Brabant-collectie)== 
<center>{{#widget:YouTube|id=MVkYB9z0YiE}}</center>

==Literatuur==
[[R.J. Jansen]] -  "Turfgraven" in: ''[[D'n Uytbeyndel]]'' – jaargang 1985, nr. 9. blz. 15 - 17
[[categorie:veenderij]]