Bewerken van Liessel

[[File:Plaatsnaambord Liessel (2).jpg|thumb|400px|Plaatsnaambord Liessel met tekst, een Kei van een dorp, 18 september 2011]]

[[Bestand:22.390.jpg|thumb|400px|Panorama Liessel<br>
Foto: collectie Peter Vink]]

'''Liessel''' is een kern van en voormalige [[Heerlijkheid Liessel|grondheerlijkheid]] in de [[gemeente Deurne]]. 

==Geologie, geomorfologie en landschap==
Even ten oosten van Liessel ligt een breukzone, behorende tot de [[Peelrandbreuk]], die op enkele plekken bij het dorp aan de oppervlakte zichtbaar is. 

Het huidige dorp Liessel ligt op een dekzandrug langs de [[Astense Aa]]. Dit dorp ontstond bij een kapel temidden van enkele middeleeuwse gehuchten, zoals [[Loon]] (oudste vermelding 1175-1200). De oudste, onregelmatige ontginningen liggen op deze dekzandrug. Over de dekzandrug liep de enige weg om de moerassige [[Peel]] in noord-zuidrichting veilig te passeren. 
Oostelijk van de dekzandrug vinden we de natte ontginningen van de Peel, nu deels als natuurgebied beschermd (zoals de [[Deurnese Peel]], alsmede de droge naaldbossen op voormalige zandverstuivingen en heidevelden. Voorbeelden daarvan zijn de [[Dennendijkse Bossen]] en de [[Galgenberg]].

Bij Liessel vloeit de uit de Deurnese Peel afkomstige [[Soeloop]] samen met de [[Astense Aa]]. Naar het westen voert de weg naar [[Vlierden]] door het voormalige landgoed de [[Beelsfundatie]] naar het beekdalreservaatje "[[De Berken]]".

==Plaatsnaam==
 
[[Bestand:fragment Liessel 1312.jpg|400px|right]]
Fragment uit een document met de vermelding van de naam Liesel.
Afbeelding beschikbaar gesteld door het [[Regionaal Historisch Centrum Eindhoven]] aan de werkgroep [[Liessels Historisch Erfgoed]].

De oudste vermelding van de plaatsnaam [[Liessel]] dateert uit 1312 en luidt als volgt: 
''XIX Godefridus filius Johannes de Nuwenhoven V bonarii terre jacentis in Liesel cum tribus homagiis. [later bijschrift] In novo libro apud Huldebergen.''
Deze notitie (waarbij de plaatsnaam wordt geschreven als ''Liesel'') betekent: “XIX Godefridus, zoon van Johannes van Nuwenhoven, V bunder grond gelegen in Liesel met drie mannen. In het nieuwe boek bij Huldebergen”. De vermelding staat geschreven in het zogenoemde Casselboek uit 1312, een latijns-talig leenboek van de hertog van Brabant. Daarin staat genoteerd welke leenman op een bepaald moment een stuk grond van de hertog in leen kreeg. Alle leenboeken van de hertog van Brabant bevinden zich in het Algemeen Rijksarchief te Brussel.<br>
Liessel herdacht in 2012 het feit dat de naam van het dorp 700 jaar daarvoor, dus in 1312, voor de eerste keer in een document werd vermeld.<br>
In een lezing van [[Heemkundekring H.N. Ouwerling]], uitgesproken door [[Wiro van Heugten]], op 26 september 2012, bij gelegenheid van [[Liessel 700 jaar historie]] werd toegelicht dat aan het leenboek het jaartal 1312 is toegewezen, maar dat de vermelding die betrekking heeft op Liessel zeker van een oudere datum zal zijn.   

In de loop der tijd is de plaatsnaam Liessel op verschillende wijzen geschreven. In het boek [[Van Leysel tot Liessel]] is een overzicht opgenomen, afkomstig van de historicus [[Ton Spamer]], met diverse vermeldingen van de plaatsnaam ‘Liessel’ in historische documenten.
In de periode 1312 tot 1583 zijn de volgende varianten te lezen: Liesel, Liessel, Liehsel, Liessell, Lyessel, Lyssel, Liezel, Lyesel, Leyssel, Liecel, Luyssel, Lissel, Liesselt. 

In het dialect wordt het dorp Liessel aangeduid als ''Lijssel''. De naam Leysel, anachronistisch en historiserend zo geschreven naar afleiding van middeleeuwse vermeldingen, wordt gebruikt bij het evenement [[Leyselse Aaftere]]; de naam  Lijssel is terug te vinden in [[Lijsselse Aovenden]] en [[Lijsselse Kei]].

== Naamsverklaring ==
Net als van [[Leensel]] staat van Liessel niet vast hoe de naam gevormd is: als -lo-naam (Lies-lo) of als -sele-naam (Lies-sele). Opmerkelijk is wel, dat het dorp Liessel altijd zonder lidwoord voorkomt, maar dat er in Liessel zelf sprake is van -[[de Hoge Liessel]]- en in Milheeze van -in gheen Liessel- (1396) en -die Liesel- (1522). Dat wijst op een soortnaam, maar welke? Een verbinding met -liesgras-, waarvan men de naam Liessel wil afleiden, is voor de Hoge Liessel in elk geval onmogelijk, gezien de biotoop van liesgras: aan waterkanten en in ondiep water, vooral in zeer voedselrijk milieu, ook in drassige beekdalgraslanden. De Hoge Liessel ligt op een hoge en droge dekzandrug. Een betere verklaring lijkt die Van Berkel/Samplonius voor Lisse (1287 Lysse) geven, namelijk een afleiding uit mnl. -lese- = wagenspoor. Tesamen met -lo- voor bos zou zo de naam Liessel ontstaan kunnen zijn: bos bij een belangrijk wagenspoor. De diverse schrijfwijzen van Liessel (zie hierboven) laten hiervoor alle mogelijkheden open. In dit licht is het vermeldenswaard dat de weg van Liessel naar de [[Heitrak]] en verder de naam ''Comen plateam'' ([[Komenstraat]]) droeg < Keltisch -camino- en Gallo-Latijns -camminus- (vgl Frans -chemin) = straat, m.n. een Romeinse steenstraat. Uit de vermelding ''vuijt d'oude hoffstad op Hoogh Liessel'' in het Helmondse cijnsregister van 1643 blijkt dat daar ooit ook bewoning is geweest.

Tijdens een lezing, bij gelegenheid van de opening van een tentoonstelling op 17 mei 2012 in het kader van Liessel 700 jaar historie, betoogde Ton Spamer dat er een direct verband is tussen de naam van de Liesselse buurtschap [[Leensel]] en die van het dorp Liessel. Spamer veronderstelt dat de naam Liessel een  afgeleide is van Leensel, via Lindsele, Lentsel en Lensel. Zijn betoog had dan ook de titel ‘Leensel de moeder van Liessel’. Deze veronderstelde afleiding is echter sterk hypothetisch, omdat de eventuele tussenvormen niet in de bronnen gevonden zijn. Of dit werkelijk de juiste verklaring is, is dus onzeker. Er zijn ook andere verklaringen van Liessel in zwang.

==Geschiedenis==

[[File:KapelLiessel - restored.jpg|210px|thumb|right|Oude kapel van Liessel]]

In een akte uit 1420 is sprake van een [[Sint-Hubertuskapel (voor 1903)|kapel]]. Wellicht was deze gewijd aan Hubertus, de beschermheilige van de jacht, en stond de kapel toen al op de plek waar tot in 1901 een kapel stond.

Liessel deed enkele malen een poging zelfstandigheid te verwerven. Op 22 april 1678 werd Liessel door de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden van de [[heerlijkheid Deurne]] gescheiden en tot een aparte heerlijkheid verheven. De jurisdictie over Liessel bleef echter in handen van de [[Lijst van heren van Deurne|heer van Deurne]], waardoor Liessel een grondheerlijkheid werd. Als laatbank over de eigen bezittingen werd de hof [[Ten Velde]] in Deurne aan de grondheerlijkheid verbonden. In de literatuur wordt niet zelden de foutieve aanduiding ''Liesselt'' gebruikt.

[[Bestand:09.462.jpg|thumb|right|210px|Een fantasietekening Het voormalige Blokhuis in Liessel.<br>
Foto: collectie gemeente Deurne]]

Het [[Blokhuis (Liessel)|Blokhuis]] in de buurschap [[Sloot]] vormde een afzonderlijk leengoed ten opzichte van de grondheerlijkheid. Beide lenen verkeerden vanaf de 17e eeuw in verschillende handen. Tussen de kasteelheren van het Blokhuis en de officiële heren van de [[grondheerlijkheid Liessel]] ontstonden regelmatig twisten over het gezag in Liessel.

Ook een [[Poging tot afsplitsing van Liessel, Neerkant en Helenaveen 1876|poging in 1876 om te komen tot een zelfstandige ''gemeente Liessel, Neerkant en Helenaveen'']] strandde. De enige zelfstandigheid die Liessel had gekregen, was de oprichting van een [[parochie Liessel|eigen parochie]] in 1851 (St. Willibrordus-parochie) met de stichting van een nieuwe kerk (1901), het [[Sint-Antoniusklooster]] en een school. Op de plek van de vroegere [[Sint-Hubertuskapel (voor 1903)|Hubertuskapel]] (in 1851 verheven tot [[Sint-Willibrorduskerk (Liessel)|Willibrorduskerk]]), afgebroken in 1903, werd het [[patronaat]] gebouwd. Dat staat nu bekend als gemeenschapshuis [[Gemeenschapshuis De Kastanje|De Kastanje]].

 

==Bezienswaardigheden==
*Aan de [[Hoofdstraat]] staat [[De Volksvriend (Liessel)|De Volksvriend]], een ronde stenen beltmolen uit 1903 die geheel is gerestaureerd.
*De ''Willibrorduskerk'' is een neogotische kerk uit 1901 van Caspar Franssen. De glas-in-loodramen zijn na de [[Tweede Wereldoorlog]] vervaardigd door [[Piet Wiegersma (1920-2009)|Pieter Wiegersma]]. Ook zijn er neogotische altaren uit houtsnijwerk van de hand van de Roermondse kunstenaar [[Jozef Thissen]].
*Aan de [[Molenweg]] staat de ''[[Sint-Hubertuskapel|Sint-Hubertuskapel]]'' uit 1984.
*Op de hoek van de [[Mgr. Berkvensstraat]] en de [[Leenselweg]] staat het fraaie [[Herdenkingsmonument Liessel]].

==Economie==
[[Bestand:30.945.jpg|400px|thumb|Kalkzandsteenfabriek Xella Hoogdonk.]]
Tot na de Tweede Wereldoorlog was Liessel een dorp waar de meeste inwoners een bestaan hadden in de agrarische sector. Vanaf de jaren '50 kwam ook industrie op gang. <br>
In Liessel bevindt zich een [[Kalkzandsteenfabriek Hoogdonk|kalkzandsteenfabriek]], die tot 2006 de enige van Noord-Brabant was. De fabriek in Liessel stond bekend onder de naam [[Hoogdonk]] en werd overgenomen door de Duitse groep ''Xella''. Sindsdien heet de fabriek [[Xella Hoogdonk]]. Het voor de fabricage van kalkzandsteen geschikte zand wordt hier gewonnen uit thans circa 30 ha grote putten net achter de [[Peelrandbreuk]] tot een diepte van circa 30 meter.<br>
Vanaf de jaren '80 is [[Willige Laagt (Bedrijventerrein)]] tot stand gekomen. <br>
Liessel kende enkele grote bouwbedrijven: [[Bouwmaatschappij Manders BV]] en [[Bots Bouwgroep]].

==Historische misvattingen==
Informatie die in literatuur als ''[[Reizen door de Oude Peel]]''<ref>Janssen, Th., 2001-2007. Reizen door de Oude Peel. 3 delen. Eigen uitgave, Sevenum</ref> (geschreven door Theo Janssen, een amateur-historicus uit Sevenum) en op sommige websites voorkomt, zoals ware het [[Blokhuis (Liessel)|Blokhuis]], een versterkt huis uit de 16e eeuw, en een gilde (15e eeuw) aanwijzingen voor een nederzettingspatroon in de 8e eeuw, is vatbaar voor ernstige twijfel en wetenschappelijk niet houdbaar. Het is vooralsnog onbekend of Liessel al vóór het jaar 1100 een min of meer vaste nederzetting kende.<ref>ARCHIS, informatiesysteem van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed</ref>. Bij [[Archeologisch onderzoek Willige Laagt in Liessel|archeologisch onderzoek]] in september 2010 werd wel een zeldzame nederzetting uit de vroege ijzertijd (800-400 voor Christus) ontdekt.<br>
Ook de vermelding op websites en een informatiebord in het dorp dat Liessel al in het jaar 711 genoemd zou worden, rust op een misverstand. De betreffende oorkonde stamt uit de periode 712-714 en betreft met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid Diessen, niet Liessel.<ref>Camps, Oorkondenboek van Noord-Brabant</ref>

==Zie ook==
*[[Lijst van heren van Liessel|Heren en vrouwen van Liessel]]

==Promotiefilm==
In november 2011 werd op initiatief en in opdracht van [[woningbouwvereniging Bergopwaarts]] de promotiefilm "Liever Liessel" geproduceerd.
<center>{{#widget:YouTube|id= 9sXXw3UtKDo}}</center>

==Liessel vanaf de kerktoren== 

De foto's voor deze videoclip werden gemaakt door Theo Coelen 2011 tijdens de restauratiewerkzaamheden van de kerktoren en klok.

<center>{{#widget:YouTube|id= SehTCf_c-Mo}}</center>
==Geografie==
<center>
{{
#display_map:
address=Liessel
|zoom=11
|height=300
|width=600
|type=hybrid
}}
</center>

==Liesel Alle in Denemarken==
Bijzonder is wel dat dicht bij het vliegveld van Kopenhagen in een nieuwbouwwijk een straat naar Liessel is genoemd, de [https://www.google.nl/maps/place/Copenhagen+Airport/@55.5867694,12.5775595,16.25z/data=!4m2!3m1!1s0x4653ab102787956b:0xfc95bcff205ab30b Liesel Alle]. Weliswaar is de plaatsnaam foutief met één s geschreven, maar gezien de naamgeving van de andere straten, waaronder de parallel lopende  ''Bakel Alle'', is ongetwijfeld ons Liessel bedoeld.

==Saamhorigheid==
Liessel staat bekend om haar saamhorigheid. Dit komt onder meer tot uitdrukking bij het plaatsen van een [[Ereboog]], met name bij gelegenheid van het 'koningschieten' van het [[Sint-Hubertusgilde]]. Ook het vieren van carnaval is een goed voorbeeld: [[carnavalsstichting De Kei]] was de eerste carnavalsvereniging in de regio, dat wil zeggen binnen de gemeenten Deurne, Asten en Someren.
Een kenmerkend voorbeeld is verder de bouw van [[sporthal De Smeltkroes]]. Die kwam tot stand dank zij de inzet van veel vrijwilligers.

Het officieuze motto van het dorp is: "We hebben je gezien", te lezen op een bordje onder het plaatsnaambord. De leus verwijst naar een eigenschap waarom de Liesselnaren in de regio bekend staan: vanuit huis alles op straat in de gaten houden, desnoods door de gordijnen opzij te schuiven. Men zegt spottend dat in Liessel de gordijnen handvatten hebben en dat de hennen onder de heg doorkijken. 

==Externe links==
*[http://www.deurne.nl/ Officiële website van de gemeente Deurne]
*[http://www.heiligewillibrorddeurne.nl/ Kerk]
*[http://www.dorpsraadliessel.nl/ Dorpsraad]
<gallery>
Bestand:09.424.jpg
Bestand:09.409.jpg
Bestand:20.204.jpg
Bestand:09.430.jpg
Bestand:09.421.jpg
Bestand:00.108.jpg
Bestand:09.434.jpg
Bestand:20.206.jpg
</gallery>

Foto's: collectie o.a. [[Oudheidkamer]], [[gemeente Deurne]]

<imagemap>
Bestand:09.409.jpg|thumb|centre|600px|
</imagemap>

{{Appendix}}
[[categorie:Dorp]]
[[categorie:toponiem]]