Heitveldweg 11

Heitveldweg 11 is een voormalig adres op de Achterste Beersdonk in Brouwhuis.

Heitveldweg 11 in 1982.

Heitveldweg 9 en 11 in 2001.

De kippenkooi bij Heitveldweg 11, in 2001.

Situering en eerste vermelding

De boerderijen met laatstelijk de adressen Heitveldweg 9 en Heitveldweg 11 hebben een lange gemeenschappelijke geschiedenis. Beide boerderijen waren gesitueerd aan de noordrand van een dekzandrug aan de rand van het beekdal van de Astense Aa. Mogelijk moeten we hier ook de oudste kern van het gehucht Beersdonk zoeken. Deze oorsprong bestaat uit een goed Ter Beersdonc, dat in het cijnsregister van de hertog van Brabant uit 1340 wordt vermeld. Een ruime halve eeuw later is sprake van dat huys van der beersdonc.

Ontwikkeling uit de Grote Beersdonk

Op 22 januari 1632 bekende Peter Anthonis van Boeckel betaald te zijn door de drie kinderen van Anthonis Jan Ansumps, alias Kuenen, voor de verkoop van zijn vierde deel uit de goederen, nagelaten door wijlen zijn vader Anthonis van Boeckel, staande en gelegen op de Beersdonck te Vlierden. Een half jaar later worden de goederen die Anthonis Jan Anssems op de Beersdonk, verkocht. De vier oudste kinderen van Anthonis verkochten, als erfgenamen van hun vader, op 28 september 1632 een hoeve met schuur en schaapskooi, met 36 lopense akkerland en 7 of 8 koeweiden weiland, alsmede 50 eikenbomen en ander houtgewas, aan jonker Everaerdt van Eijck en Willem van den Kerckhove. Goert Peeters was pachter op deze boerderij, de Groote Beerdonck. Tevens verkochten zij een hoeve met huijsinge, bakhuis en schop, 20 eikenbomen en 23 lopense akkerland, genaamd de Cleijn Beerdonck. Anna, weduwe van Matthijs Janssen, was de pachtster. Geertruijt, de weduwe van Willem van den Kerckhove, verkocht haar helft - de andere helft was uiteraard van Van Eijck - op 4 maart 1638 aan jonkheer Adam Bocxen. De akte bevat een uitgebreide beschrijving van percelen die tot beide hoeven behoorden.

De beide hoeven, de Grote en de Kleine Beersdonk, vonden we tot voor enkele jaren nog terug in het gebied. De Grote Beersdonk vormde de basis voor de latere boerderijen Heitveldweg 9 en Heitveldweg 11, en uit de Kleine Beersdonk ontstonden de boerderijen Heibergweg 3 en Heibergweg 5.

De besproken Adam Bocx was Adam van Baexem, heer van Mierbeek. Hij was gehuwd met Philippote van Leefdael, een verre verwante van Rogier van Leeffdael. Zijn deel van de boerderijen kwam uiteindelijk in handen van Adriana Catharina van Ruelo (1686-1774), weduwe van Louis François van Raveschot (1667-1711) en daarna van Cornelis Kraijenhoff (1662-1729). In 1726 verpachtte Van Ruelo haar boerderij in Vlierden, vermoedelijk die op de Achterste Beersdonk, voor 6 jaar aan Dirck Molendijx. Hij volgde daarmee Willem Franssen op. Uit de pachtakte maken we op dat het om een rietgedekte boerderij met wanden van hout, waarschijnlijk een vakwerkconstructie, ging.

Samen met haar dochter Sophia Magdalena van Raveschot verkocht zij op 18 juli 1747 een huis, schuur en stallinge met zijn landerijen aan Judocus van den Heuvel (1715-1786) en zijn zus Cristina van den Heuvel (1719-1793). Hun vader Thomas van den Heuvel (circa 1680 - na 1747) was de pachter van de boerderij. Onduidelijk is of er in 1747 nog slechts één boerderij in het cluster Heitveldweg 9-11 stond of dat Van Ruelo slechts één van beide boerderijen kon verkopen, vanuit het feit dat zij slechts één van beide helften van de verkoop uit 1632 in bezit hadden.

Splitsing van de Grote Beersdonk

Het meest aannemelijk is dat er slechts één hoeve bestond, en dat er na de verkoop van 1747 een tweede is bijgebouwd. In het vervolg vinden we namelijk zowel de bezittingen van Franciscus van den Heuvel (1750-1843) als die van zijn neef Theodorus Timmermans (1755) op de Achterste Beersdonk. Klaarblijkelijk heeft er na de gezamenlijke aankoop door Joost en Christina van den Heuvel en de dood van hun vader, enkele jaren later, een splitsing van het bezit plaatsgevonden. Zo viel bij een boedeldeling tussen de kinderen van Joannes Timmermans (1724-1769) en zijn vrouw Christina van den Heuvel (1719-1793)]] in 1798 het huis op de Beersdonk toe aan hun zoon Dirk. Zijn broer Michiel en zus Hendrina verkregen ander bezit van hun ouders. Belendend perceeleigenaar was genoemde Francis van den Heuvel, hun neef.

Het kadastraal minuutplan uit 1832 geeft voor het eerst een goede topografische weergave van het boerderijcluster. De boerderijen met kadastrale aanduidingen A 444 (voorganger van Heitveldweg 11) en A 443 (voorganger van Heitveldweg 9) stonden enigszins gedraaid van elkaar, maar allebei grofweg met een korte gevel naar het noorden gericht. Tussen A 443 en de weg stond een grote schuur; bij A 444 stond een kleine schuur, juist achter de boerderij. Merkwaardigerwijs waren beide boerderijen eigendom van genoemde Francis van den Heuvel. Had Dirk Timmermans zijn boerderij aan Francis van den Heuvel verkocht? De kinderen van zijn neef Michael Timmermans (1757-1818) bezaten een kleine boerderij op de plek van wat later Heitveldweg 7 zou worden. Klaarblijkelijk had hij op zijn erfenis na 1798 een huisje laten zetten.

Na de dood van Francis werden zijn beide boerderijen in december 1843 verkocht aan de Maatschappij van Welstand, die tot doel had protestantse boeren in Noord-Brabant tot welstand te brengen. Vanaf dat moment kunnen we een helder onderscheid tussen Heitveldweg 9 en Heitveldweg 11 maken.

Heitveldweg 11 na 1843

Na de aankoop door de Maatschappij werd de boerderij, aangeduid als de kleine hoeve en met een omvang van 8.32.40 bunder, betrokken door het echtpaar Willem van Uijthoven (1817-na 1876) en Adriana Oerlemans (1809-1873). In 1846 werd er hun dochter geboren. In 1853 brandden beide boerderijen tot de grond toe af. Zij werden herbouwd volgens een nieuw ontwerp. De nieuwbouw, dit keer in baksteen met pannen, werd gespiegeld aan elkaar rond een middenpad gebouwd. Deze situatie heeft tot de sloop in 2001 bestaan. De woongedeelten van de langgevelboerderijen waren gesitueerd in het voorste deel, dicht bij de weg.

Op 22 april 1863 brandden beide boerderijen nogmnaals af. Op Heitveldweg 11 was een totale schade van 900 gulden, waarvan 625 gulden door de Nederlandsche Maatschappij voor Brandverzekering in Tiel werd vergoed. De boerderij werd in haar oude vorm op de 11 jaar oude fundamenten opgebouwd. De familie Van Uijthoven continueerde haar bedrijf op de boerderij. Hun wel en wee is uitgebreid beschreven in de archieven van de Maatschappij van Welstand. Zo werd in 1855 genoteerd: Met bijzonder genoegen bezocht ik dit braaf gezin hetwelk uit de provincie Groningen herwaarts is overgekomen en waarlijk aanvankelijk tot welstand gekomen is, ofschoon nog niet zoo als W. van Uijthoven, die zich meer uit eigene middelen voor de boerderij kon inspannen. Beide de onderst: leven in goede buurschap en wedijveren met elkaar in ijver en overleg om door goede bearbeiding hunner landerijen hunne plaatsing en hunnen stand als Maatschappij-boeren eer aan te doen. Hoewel ver afgelegen, maken zij getrouw gebruik van kerk en Godsd. onderwijs; het schoolgaan van de kinderen die nog in de termen vallen van daarvan gebruik te maken, is niet zoo geregeld en moet ook al door huisselijk onderwijs worden aangevuld. Men doet ook hierin wel wat men kan, en ook wordt nog al wat aan lectuur gedaan. Althans men was wel ingenomen met het aanbod om hun wat te bezorgen: een exempl. van Stockhardts Geestelijke Bloemenhof zou welkom zijn benevens een paar N.T. met Ps. en gezangen voor kerkgebruik. Om meer dan eene reden ondervond ik dat een bezoek vanwege onze Maatsch: bij deze afgelegene gezinnen niettig en noodig is.

Op 1 november 1875 verliet Willem de hoeve en keerde met zijn zoon terug naar Sprang. De boerderij werd voortgezet door de dochter van zijn vrouw en haar man Herman Huizing (1834-1915), opgegroeid op de naastgelegen boerderij. Zijn zetten hun werkzaamheden voort, tot de boerderijen op 28 juli 1881 werden verkocht doordat ze voor de Maatschappij te ver van allerlei voorzieningen verwijderd lagen. De boerderij die later bekend zou worden Heitveldweg 11, groot 9 hectare en 72 are, werd voor 3150 gulden gekocht door de landbouwer Johannes Maas (1833-1887) uit Bakels Brouwhuis. Hij betrok de boerderij met zijn vrouw en 7 kinderen. Formeel verhuisde hij pas op 8 januari 1885, maar uit andere bronnen weten we, dat hij in 1883 al op de boerderij woonde.

Na de dood van zijn weduwe in 1895 bleef de boerderij vooralsnog gezamenlijk bezit van de erfgenamen. In 1902 vond de boedelscheiding plaats, waarbij zoon [[Johannes Wilhelmus Maas (1865-1916) de boerderij met 13 hectare, 42 are en 60 centiare land kreeg. Hij verpachtte deze aan zijn zwager Martinus van Rooij (1875-1973), die in dat jaar was getrouwd. Hij kocht in 1917 de boerderij van zijn zwager, die inmiddels was verkleind tot 12 hectare, 3 are en 60 centiare. De koopprijs was 6000 gulden.

Tinus van Rooij en zijn vrouw brachten 9 kinderen groot op de boerderij. In 1944, toen er woningnood heerste, werd achterin de boerderij een noodwoning gebouwd. Op de boerderij woonden toen Tinus met zijn ongehuwde kinderen en dochter Arnoldina (Dien) van Rooij (1905-1992), die met haar man Johannes Josephus Goossens (1905-1951) geen woning kon vinden. Hun vijfde kind werd op de boerderij geboren. Na haar huwelijk in 1945 bewoonde een andere dochter, Antonetta (Net) van Rooij (1913-1995) met haar man Martinus van den Hurk (1916-1987) het voorhuis vajn de boerderij. In 1951 verhuisden zij naar Lierop.
Ook zoon Marinus van Rooij (1915-2001) was in 1945 getrouwd. Hij woonde tot 1951 met zijn vrouw Cornelia Johanna van de Nieuwenhof (1920-2001) het achterhuis. Hier werden de oudste kinderen geboren. In 1951 verhuisden zij naar het voorhuis. Het achterhuis kon toen in gebruik genomen worden door de oudste broer Johannes van Rooij (1902-1987), die in 1952 met Wouterina van Lieshout (1903-1979) uit Liessel trouwde. In 1967 verhuisden zij, met zwager Piet van Lieshout, naar Liessel. Het achterhuis kwam leeg te staan en werd weer uitgebroken.

Ondertussen waren Marinus en zijn gezin de enige bewoners van de boerderij. Vader Martinus was in 1956 bij zijn dochter Arnoldina op de Houtkuilenweg in Liessel ingetrokken. Hij overleed in 1973 op het Zand, waar zijn dochter toen woonde. Marinus bedreef tot zijn pensionering in 1980 nog het boerenbedrijf. Hij of zijn vader hadden bij de boerderij nog een grote schop gebouwd, waarvan de houtconstructie afkomstig was van een in de jaren '40 gesloopte boerderij op de Blikhalm. Marinus en Nelia moderniseerden de boerderij in de loop der jaren sterk. De goei kamer, waar ooit nog bedsteden in hadden gezeten, werd woonkamer, de gang werd gedeeltelijk bij de woonkamer getrokken en de geut werd een moderne keuken. In de deel werd een badkamer ingebouwd, een deel van de buitenmuren werd vernieuwd en er werd een siertuin aangelegd. Daarnaast werd een modernere varkensstal gebouwd. Daarmee verschoof geleidelijk ook de focus naar de varkenshouderij in plaats van het oude gemengd bedrijf.

In 1982 verhuisden Marinus en Nelia naar de tegenover gelegen bungalow op Heitveldweg 30, die was vrijgekomen door de dood van Arnoldus Theodorus Sauvé (1938-1981). Hun jongste zoon Marinus Cornelius Gerardus van Rooij (1960) werd de nieuwe hoofdbewoner, en opnieuw volgde er een modernisering van de woning. Bovendien verdween geleidelijk de agrarische functie van de boerderij. Bovendien werden langzaam de plannen voor de aanleg van het Bedrijventerrein Zuidoost-Brabant duidelijk. Na verkoop verhuisden Mario en zijn gezin op 3 maart 2001 naar Deurne. De boerderij en bijgebouwen werden in de week van 10 september 2001 afgebroken.

Typologie

De boerderij was van het langgeveltype, waarbij de balken grotendeels op de buitengevels rustten. In het bedrijfsgedeelte heeft men aan de achterzijde een standvink geplaatst, die in de boerderij na de Tweede Wereldoorlog werden vervangen door stalen kolommetjes. Het woongedeelte bestond oorspronkelijk uit vier delen, met een gang vanaf de voorgevel. Aan de noordzijde lagen de goei kamer en de kelder met opkamer. Aan de zuidzijde lag de woonkeuken (herd).

Initialen

Bij de sloop in 2001 werden tal van ingekraste initialen in de muur van de boerderij nabij de voordeur ontdekt. Zo werden aangetroffen WVUH (Willem van Uijthoven), AO (Adriana Oerlemans), WM (Willem Maas), AMaa (Antoon Maas) en MH (onbekend). De stenen werden gefotografeerd, maar konden tijdens de sloop helaas niet worden gered.

Bronnen, noten en/of referenties